Gember: de verwarmende brandblusser

Robert van Esch

Robert van Esch MSc.
PsychoNeuroImmunoloog

De wortelstok of rhizoma van de gemberplant is een van de meest gebruikte specerijen uit de gemberfamilie. Deze plantfamilie (Zingiberaceae), waartoe ook kurkuma en kardemom behoren, komt oorspronkelijk voor in India en China en is via Grieks-Romeinse invloedsferen verspreid richting Noord-Europa. De Latijnse benaming is afkomstig uit het Sanskriet (Sringavera) en afgeleid van het Griekse woord zingiberi.

De therapeutische toepassing is reeds millennia geleden beschreven in de Ayurvedische en Chinese geneeskunde. In China wordt gember als Shen jiang gekarakteriseerd: scherp, droog, verwarmend, yang-stimulerend en toepasbaar bij overheersing van kou en damp. Volgens Ayurveda heeft gember scherpe, verwarmende en zoete eigenschappen, kalmeert het vata en kapha en stimuleert agni.  In combinatie met honing verbetert gember kapha, met kandij verlicht het pitta en met steenzout remt het vataVrij vertaald betekent dit dat gember het zenuwstelsel kalmeert, slijmvorming tegengaat en het spijsverteringvuur zou stimuleren. Primaire indicaties voor een traditionele interventie waren en zijn stoornissen van spijsvertering of luchtwegen, zoals malabsorptie, flatulentie, slijmophoping en nausea. Voor optimale werkzaamheid vermengde men gemberpoeder met -sap in een verhouding van 1 tot 4. Na bewerking met een vijzel ontstond een dichte massa, waarvan men pillen draaide.

gember

Zingiber officinale

Blanco, Francisco Manuel. Afbeelding Flora de Filipinas. ed. 3, 1880

Farmacodynamiek

Verse gember bestaat grotendeels uit vocht. Verder voor ongeveer twee procent uit eiwitten,  enige vetsporen, sporen van mineralen, zoals ijzer, calcium en fosfor, en vitaminen, zoals thiamine, riboflavine, niacine en vitamine C. De gebruikte delen bevatten een aantal opvallende fytochemicaliën. De meest dynamische bestanddelen zijn de etherische oliën, die in bescheiden hoeveelheid aanwezig zijn. De bioactieve bestanddelen betreffen met name de fenolen: shogaolen en gingerolen. Het bestanddeel 6-gingerol geeft gember zijn karakteristieke smaak. Voorts bevinden de fenolen zich in synergie met bioactieve sesquiterpenen (bisaboleen, zingibereen, zingiberol, sesquiphellandreen, curcurmenen) en overige plantstoffen, waaronder zingerone, geraniol, paradol, glycerolen en gingerglycolipiden. De plantstoffen 6-gingerol en 6-shogaol vertonen farmacologische eigenschappen, zoals koortsverlagend, pijnstillend, hoeststillend en bloeddrukverlagend. Tevens blijken die fenolen ontstekingsremmende kwaliteiten te hebben. Uit in vitro studies blijkt een remmende werking op de enzymen cyclo-oxygenase (COX) en lipoxygenase (LO), betrokken bij de prostaglandinesynthese. Gemberbestanddelen onderdrukken de prostaglandinesynthese door remming van de activiteit van COX-1 en COX-2 en de biosynthese van leukotriënten door suppressie van 5-lipoxygenase. De modulerende werking van gember op zowel COX-1, COX-2 als op 5-LO biedt mogelijkerwijs een soortgelijk therapeutisch profiel en minder bijwerkingen dan confessionele prostaglandineremmers, zoals NSAID’s. De fenolen in gember kunnen in vitro bovendien een remmend effect uitoefenen op de activiteit van transcriptiefactor Nuclear Factor κβ (NK-κβ). NK-κβ is een pro-inflammatoire,  genetische regulator die genen tot expressie brengt die coderen voor cytokinen, zoals TNF-α, chemokinen en COX-2. Activiteit van NK-κβ is waargenomen bij chronische ontstekingsziekten en bij ontstekingshaarden in synovia, zoals in het geval van osteoartritis en reumatoïde artritis.

Naast ontstekingsremmende eigenschappen zijn bij onderzoek op dieren tevens ontgiftende kwaliteiten vastgesteld. Dagelijkse inname van gember als voedingsbestanddeel bleek een stimulerende werking te hebben op de activiteit van enzymen die behoren tot de hepato-intestinale fasedetoxificatie, onder meer betrokken bij de afbraak van exogene en carcinogene substanties. Cruciale enzymen, zoals glutathione-S-transferase, quinonereductase, hydroxylase en uridine difosfoglucuronyltransferase, werden na enige tijd actiever bij de dieren die dagelijks gember gevoerd kregen ten opzichte van de proefdieren uit de placebogroep.

Therapeutische effecten van gemberbestanddelen

De therapeutische effecten van gemberbestanddelen

Ozkur M et al. Oxidative Medicine and Cellular Longevity Volume 2022

Indicaties

Beproefde indicaties op basis van in vivo onderzoek voor de medicinale toepassing van gember betreffen misselijkheid en verhoogde pijnbeleving ten gevolge van chronische ontsteking en premenstrueel syndroom (PMS). Zee- en wagenziekte is een veel voorkomend verschijnsel dat zich kan manifesteren als algeheel onbehagen met aanhoudende misselijkheid. Enkele studies, waaronder een gerandomiseerde, dubbelblinde studie onder 1489 vrijwilligers, vijf dubbelblinde studies en een open studie onder 1741 zee-reizigers, laten positieve effecten zien van gemberextract op het symptoombeeld. De effectiviteit van gember blijkt net zo effectief te kunnen zijn als de farmaceutische toepassingen van dimenhydrinaat, domperidon, scopolamine, cyclizine en meclizine.

Uit meerdere dubbelblind, placebogecontroleerde studies blijkt voorts de werkzaamheid van gember bij zwangerschapsmisselijkheid. Bij een klinisch onderzoek onder 26 vrouwen werd in het eerste trimester van hun zwangerschap het gebruik van gember vergeleken met placebo. Een groep ontving viermaal daags een theelepel gembersiroop, waarin totaal 1 gram gember verwerkt, of een placebo. Gedurende twee weken werden de groepen gevolgd. Na vijf dagen verminderde het dagelijkse overgeven significant bij acht van de twaalf vrouwen die gember ontvingen tegenover twee van de twaalf bij de placebogroep. Aan het eind van de studie rapporteerde twintig vrouwen uit de gembergroep sterk verminderde misselijkheid tegenover slechts twintig procent in de placebogroep. In 2014 wordt aan de hand van een systemic review en meta-analyse gember aanbevolen als een veilig en mogelijk alternatief bij de symptoombestrijding van zwangerschapsmisselijkheid, ofschoon het aantal humane studies beperkt zou zijn met variabele uitkomsten en beperkte bewijsvoering. Van beperkte bewijsvoering is tevens sprake bij de toepassing van gember bij chemotherapeutische en postoperatieve misselijkheid. Slechts één dubbelblinde studie met placebo toont bij 41 kankerpatiënten significante werkzaamheid. De uitwerking van gember bij postoperatieve misselijkheid blijkt bij twee dubbelblinde studies positief en bij twee soortgelijke studies niet significant.

Het aantal humane studies betreffende gewrichtsontstekingen is eveneens beperkt. Een gerandomiseerde, placebogecontroleerde, cross-over studie uit 2000 vergeleek de werking van gemberextract met ibuprofen bij 75 individuen met osteoartritis van heup of knie. De deelnemers ontvingen driemaal daags 170 mg gemberextract, 400 mg ibuprofen of placebo gedurende drie weken. Significante symptoomverbetering werd gerapporteerd bij zowel de groep met gember als ibuprofen, ofschoon aan het eind van de studie het verschil tussen de groepen met gember en placebo nihil was. De groep met ibuprofen ervoer als enige significante bijwerkingen. Uit een recentere studie van 2014 blijkt een positieve uitwerking van gemberbestanddelen op het biochemisch profiel van patiënten met osteoartritis van de knie. Twee groepen van zestig patiënten ontvingen dubbelblind tweemaal daags 500 mg gemberpoeder of placebo gedurende drie maanden. Voor en na de interventie werd in serum een bepaling gedaan van stikstof (NO) en gevoelige C-reactive protein (CRP-hs), die beiden kunnen duiden op verhoogde ontstekingsgevoeligheid. Bij de eerste meting werd geen significant verschil waargenomen bij beide groepen. Echter, na drie maanden therapie waren NO en CRP-hs bij de gembergroep opvallend meer gedaald dan bij de placebogroep. Middels een systemische beschouwing en meta-analyse van gerandomiseerde, gecontroleerde studies tot 2020 hebben onderzoekers kunnen vaststellen dat gemberextract kan leiden tot verlaagde spiegels van CRP, CRP-hs en TNF-α. Desondanks constateert men dat het aantal RCT beperkt en sterk heterogeen van karakter is.

De toepassing van gember als symptoombestrijder bij PMS is vrij ongebruikelijk. Uit een Iraanse klinische studie van 2014 blijkt gember van positieve invloed te zijn op het symptoombeeld. De studie werd uitgevoerd bij alleenstaande vrouwen tussen 18 en 35 jaar, die geen anticonceptie gebruikten. Hun symptomen werden dagelijks bijgehouden met behulp van gevalideerde vragenlijsten. Een groep van 35 deelnemers ontving tweemaal daags 250 mg gemberextract vanaf zeven dagen voor tot drie dagen na de menstruatie gedurende drie opeenvolgende cycli. De andere groep van 35 deelnemers ontving een placebo volgens hetzelfde protocol. Na drie maanden werden significante veranderingen geconstateerd bij de gembergroep ten opzichte van de placebogroep. De Total PMS-score daalde aanzienlijk, waarbij stemming gerelateerde en fysieke klachten, zoals dysmenorroe en hoofdpijnen,  verminderden. Veel symptomen bij PMS, zoals dysmenorroe, worden veroorzaakt door excessieve prostaglandineproductie in het endometrium. Daar gemberbestanddelen in staat zijn te fungeren als prostaglandine-syntheseremmers kunnen zij dientengevolge hun werking laten gelden bij PMS.

Toxicologie

Gemberextract kan in vitro de bloedplaatjesaggregatie en thromboxaansynthese remmen, ofschoon men via diverse studies geen overtuigend bewijs heeft kunnen leveren dat deze werking ook in vivo blijkt. Zelfs bij dagelijkse consumptie van 15 gram rauwe gember gedurende twee weken bleek de bloedplaatjesdichtheid bij 18 vrijwilligers niet te beïnvloeden. Desondanks is voorzichtigheid gewenst bij het gebruik van gemberextract samen met bloedverdunners. Dagelijkse doses tot vier gram gemberpoeder kunnen worden geadviseerd naar aanleiding van humaan onderzoek. Volgens Ayurveda kan het gebruik van vers bereide thee van gemberwortel bij spijsvertering gerelateerde klachten ook toepasbaar zijn. Zowel door de US Food and Drug Administration als in het  British Herbal Compendium wordt gember beschouwd als veilig.

Conclusies

Het medicinaal gebruik van gember kent een eeuwenoude geschiedenis, die tot in deze eeuw voortduurt. Gember bezit biologische actieve bestanddelen die van invloed kunnen zijn op het maag-darmkanaal, immuunsysteem en de fasedetoxificatie in de lever. Als fytotherapeuticum beschikt gember over bewezen werkzaamheid bij het verlichten van misselijkheid, gewrichtsontsteking en PMS. Meer humaan onderzoek dient echter plaats te vinden om relevantie van de medicinale effecten te vergroten.

Wetenschappelijk webinar

ReThink Foundation organiseert elke maand een wetenschappelijk webinar waaraan u gratis deel kunt nemen. Hierin reiken wij u de theoretische onderbouwing voor de praktische interventies die u aan uw cliënten voor kunt leggen. Onder het kopje ‘opleidingen‘ vindt u alle wetenschappelijk webinars en seminars die dit jaar gepland staan of waarvan u de opgenomen versie terug kunt kijken.

Monograph. Zingiber officinale. Alternative Medicine Review, Volume 8 (3), 2003

Vasant Lad, David Frawley. Ayurveda en Kruiden. Uitgeverij Schors Amsterdam, 1994 2e druk

Principles and Practice of Phytotherapy. Mills S en Bone K. Churchill Livinstone, 2010

Fytotherapeutisch compendium. Van Hellemont J. Bohn Stafleu Van Loghum, 1994 2e druk, 3e oplage

 Bischoff-Kont I, Primke T, Niebergall LS, Zech T and Fürst R Ginger Constituent 6-Shogaol Inhibits Inflammation- and Angiogenesis-Related Cell Functions in Primary Human Endothelial Cells. Front. Pharmacol. 13(844767), 2022

Grzanna R, Lindmark L, Frondoza CG, Ginger, An Herbal Medicinal Product with Broad Anti-Inflammatory Actions. J Med Food 8(2): 125–132, 2005

Nirmala K, Prasanna Krishna T and Polasa K. Modulation of xenobiotic metabolism in ginger fed rats. International Journal of Nutrition and Metabolism 2(3): 56-62,  2010

Keating A, Chez RA. Ginger syrup as an antiemetic in early pregnancy. Altern Ther Health Med 8(5): 89-91, 2002

 Viljoen et al. A systematic review and meta-analysis of the effect and safety of ginger in the treatment of pregnancy-associated nausea and vomiting. Nutrition Journal 13: 20, 2014

 Bliddal H, Rosetzsky A, Schlichting P et al. A randomized, placebo-controlled, cross-over study of ginger extracts and ibuprofen in osteoarthritis. Osteoarthritis Cartilage 8: 9-12, 2000

Naderi Z et al. Effect of ginger powder supplementation on nitric oxide and C-reactive protein in elderly knee osteoarthritis patients: A 12-week double-blind randomized placebo-controlled clinical trial. Journal of Traditional and Complementary Medicine xxx: 1-5, 2015

Morvaridzadeh M et al. Effect of ginger (Zingiber officinale) on inflammatory markers: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Cytokine 135(155224), 2020

Khayat S et al. Effect of Treatment with Ginger on the Severity of Premenstrual Syndrome Symptoms. ISRN Obstetrics and Gynecology Volume 2014

Janssen PL, Meyboom S, van Staveren WA et al. Consumption of ginger  does not affect ex vivo platelet thromboxane production in humans. Eur J Clin Nutr 50: 772-774, 1996

Bradley P, ed. British Herbal Compendium. British Herbal Medical Association, Bournemouth, 1990